August 3, 2007 ngayon. It has been a decade since Tatay Toyo passed away due to cardiac arrest. "Toyo" ang tawag sa kanya kasi, well, madalas siyang may topak or "toyo."
Tatay ng daddy ko si Tatay (hence, the name). Capt. Ernesto M. Nokom ang kanyang pangalan. Oo, may "Capt." kasi kapitan siya ng barko. I was too young to know kung ano yung pangalan ng ship niya, kung ano yung route niya, and the things like that. Besides, nung pinanganak ako, matagal nang retired si Tatay.
I was much, much closer to Tatay than Dadee. Well, nung bata pa ako, si Tatay ang father figure ko kasi si Dadee, nagtatrabaho sa Saipan then. Imbis na kay Mamie ako tumatabi sa pagtulog, kina Nanay at Tatay ako tumatabi, miski sa pagtulog sa hapon.
Tahimik na tao si Tatay. At mabilis kumain. Siya na ang huling uupo sa mesa, pero siya rin ang unang tatayo. Sad pero hindi ko na talaga masyadong maalala yung ginagawa niya araw-araw. Well, may pasok din kasi ako nung I was old enough to remember eh. Ang naaalala ko lang, siya ang bumibili ng pandesal namin sa Jingjing's Bakery araw-araw, suot suot ang kanyang leather jacket, brown cap, white polo shirt, at brown slacks. Kilalang-kilala na nga siya ng mga security guard kasi araw-araw siyang lumalabas. Naaalala ko pa talaga yung isang time na sumama ako sa kanya na bumili ng pandesal. Naaalala ko yung sobrang lamig na umaga na yun.
Iniligtas din pala ni Tatay ang aming bahay sa pagkakasunog. Natumba kasi yung isang kandilang nakatirik dahil brownout. Bumangon si Tatay sa tabi ko at iihi lang dapat, ngunit dahil ulyanin na, napadpad siya sa ikalawang palapag ng bahay namin. Andun pa rin ngayon yung maitim at sunog na parte sa railings ng hagdan. Andun pa rin ang tanda na iniligtas kami ni Tatay mula sa pagkakasunog.
Ten years ago, umuwi kami sa Bulacan at nag-overnight dun for some reason na hindi ko na maalala. Naiwan sa bahay sina Nanay, Tatay, at si Tita Luisa na napadaan at nakitulog at that time. Bata pa ako noon, 9 years old pa lang, wala pa masyadong alam sa buhay kung hindi ang PlayStation nung pinsan ko. Kinaumagahan, nakatanggap si Mamie ng tawag sa kanyang cellphone (oo, yung tipong numbers at signal at battery lang yung kayang idisplay).
"Ha?! Ano?!"
Wala na daw si Tatay. Naaalala kong yinakap ako ni Dadee habang umiiyak ako. Naalala ko yung same tile na inaapakan ko sa kusina ni Lola Pen nung nalaman kong wala na si Tatay.
Umuwi agad kami pabalik ng Maynila. Pagkadating namin sa bahay, nakahiga si Tatay dun sa sofa sa kabila (duplex ang bahay namin, bahay nina Tatay tapos bahay namin). Andun na sina Tita Lorie, Tito Boy, Ate Chee, Ate Tin, at si Kuya Don. Natakot ako kasi may nakataling towel na nakapalibot sa baba at ulo ni Tatay. Sabi ni Tita, para raw hindi ngumanga si Tatay. May mga piso rin sa mga mata niya, at sabi naman nila, para daw hindi dumilat. Naaalala ko pa yung mga panahon na iyon. Naaalala ko pa yung time na dumating yung mga taga punerarya. Sa bahay kasi inembalsamo si Tatay. Dun siya nilinis, pinaliguan, at binihisan sa huling pagkakataon sa may sala sa kabila habang nakahiga sa folding bed na madalas naming dinadala sa Loyola tuwing Undas. Pinamigay na nga namin yung folding bed na yun pagkatapos eh.
Kulay brownish gold yung pinaglagyan kay Tatay (sorry, ayaw kong sabihin yung tawag dun). Naaalala ko pa yung disenyo na Twelve Apostles.
Binurol namin si Tatay sa may chapel ng subdivision namin. Hindi ko lang matandaan kung gaano katagal, pero naaalala ko na may kasal, so inilipat muna namin si Tatay ng sandali dun sa lumang chapel. Nakakahiya naman kasi, may kasal, tapos may burol din. Parang ang pangit tingnan.
Naaalala kong umiyak ako sa class ko nung sinabi ko sa teacher ko na mag-aabsent ako dahil ililibing namin si Tatay. Tinanong ng mga classmates ko kung bakit daw ako umiiyak. Hindi ko ata sila nasagot.
Sa huling gabing kasama namin si Tatay, natulog kami sa chapel. Naaalala ko pa yung tigas nung pews ng chapel, at yung gaspang nung kutson ng upuan ng mga readers sa misa. Malamok at sobrang lamig. Pero lahat yun, tiniis ko para lang makasama si Tatay kahit sa huling mga sandali.
Naaalala ko pang nagbibiruan pa kami nung hinahatid na namin si Tatay patungo sa kanyang huling hantungan. Pero ako, sinisilip-silip ko yung Cadillac na lulan si Tatay.
"Hindi ko na siya makikita..."
Nung nasa Loyola na kami, hindi ko na napigilan ang mga luha ko. Naiyak na talaga ako. Humagulgol pa nga ako. Basta. Sobrang nanlabo ang paningin ko dahil punung-puno ng luha ang aking mga mata.
Nung binababa na si Tatay at matapos naming ihagis ang mga bulaklak namin sa kanya, niyakap ko si Nanay. Nagyakapan kami habang pinapanood si Tatay na unti-unting ibaba sa lupa. Nagyakapan kami ni Nanay habang lumuluha kaming pareho.
"Wala na si Tatay..."
Naaalala ko pa hanggang ngayon ang tono ng boses ni Nanay hanggang sa panahong ito. Boses yun ng isang taong nawalan na ng katuwang sa buhay. Hindi pa ako nakakarinig ng ganung klaseng kalungkutan.
Patuloy pa rin kaming namuhay matapos pumanaw ni Tatay. Yun nga lang, wala nang bumibili ng pandesal sa Jingjing's bakery tuwing alas-5 ng umaga araw-araw, walang mintis. Wala na yung sobrang bilis kumain ng hapunan. Wala na rin yung nanonood tuwing Biyernes ng mga pelikula ni Fernando Poe, Jr. sa channel 2 tuwing alas-7 ng gabi.
Sa katunayan, ang gamit kong kutsara't tinidor ngayon tuwing kakain ay ang kutsara't tinidor ni Tatay dati. Ito yata ang gamit niyang utensils tuwing bumibiyahe siya.
Wala na kasi si Tatay.
Pero, aaminin ko, na nabaon na sa limot dahil na rin matagal na matagal na panahon na rin ang lumipas ang bungisngis ni Tatay na minsang-minsan ko lang makikita.
Tatay, kung nasaan ka man ngayon, sasabihin kong na ngayon na mahal kita. Alam kong marami akong pagkukulang sa iyo bilang isang apo, pero mahal na mahal kita.
Hay.
Totoo nga palang hindi mo malalaman ang halaga ng isang tao sa iyong buhay hanggang wala na siya sa iyong piling.
Tatay ng daddy ko si Tatay (hence, the name). Capt. Ernesto M. Nokom ang kanyang pangalan. Oo, may "Capt." kasi kapitan siya ng barko. I was too young to know kung ano yung pangalan ng ship niya, kung ano yung route niya, and the things like that. Besides, nung pinanganak ako, matagal nang retired si Tatay.
I was much, much closer to Tatay than Dadee. Well, nung bata pa ako, si Tatay ang father figure ko kasi si Dadee, nagtatrabaho sa Saipan then. Imbis na kay Mamie ako tumatabi sa pagtulog, kina Nanay at Tatay ako tumatabi, miski sa pagtulog sa hapon.
Tahimik na tao si Tatay. At mabilis kumain. Siya na ang huling uupo sa mesa, pero siya rin ang unang tatayo. Sad pero hindi ko na talaga masyadong maalala yung ginagawa niya araw-araw. Well, may pasok din kasi ako nung I was old enough to remember eh. Ang naaalala ko lang, siya ang bumibili ng pandesal namin sa Jingjing's Bakery araw-araw, suot suot ang kanyang leather jacket, brown cap, white polo shirt, at brown slacks. Kilalang-kilala na nga siya ng mga security guard kasi araw-araw siyang lumalabas. Naaalala ko pa talaga yung isang time na sumama ako sa kanya na bumili ng pandesal. Naaalala ko yung sobrang lamig na umaga na yun.
Iniligtas din pala ni Tatay ang aming bahay sa pagkakasunog. Natumba kasi yung isang kandilang nakatirik dahil brownout. Bumangon si Tatay sa tabi ko at iihi lang dapat, ngunit dahil ulyanin na, napadpad siya sa ikalawang palapag ng bahay namin. Andun pa rin ngayon yung maitim at sunog na parte sa railings ng hagdan. Andun pa rin ang tanda na iniligtas kami ni Tatay mula sa pagkakasunog.
Ten years ago, umuwi kami sa Bulacan at nag-overnight dun for some reason na hindi ko na maalala. Naiwan sa bahay sina Nanay, Tatay, at si Tita Luisa na napadaan at nakitulog at that time. Bata pa ako noon, 9 years old pa lang, wala pa masyadong alam sa buhay kung hindi ang PlayStation nung pinsan ko. Kinaumagahan, nakatanggap si Mamie ng tawag sa kanyang cellphone (oo, yung tipong numbers at signal at battery lang yung kayang idisplay).
"Ha?! Ano?!"
Wala na daw si Tatay. Naaalala kong yinakap ako ni Dadee habang umiiyak ako. Naalala ko yung same tile na inaapakan ko sa kusina ni Lola Pen nung nalaman kong wala na si Tatay.
Umuwi agad kami pabalik ng Maynila. Pagkadating namin sa bahay, nakahiga si Tatay dun sa sofa sa kabila (duplex ang bahay namin, bahay nina Tatay tapos bahay namin). Andun na sina Tita Lorie, Tito Boy, Ate Chee, Ate Tin, at si Kuya Don. Natakot ako kasi may nakataling towel na nakapalibot sa baba at ulo ni Tatay. Sabi ni Tita, para raw hindi ngumanga si Tatay. May mga piso rin sa mga mata niya, at sabi naman nila, para daw hindi dumilat. Naaalala ko pa yung mga panahon na iyon. Naaalala ko pa yung time na dumating yung mga taga punerarya. Sa bahay kasi inembalsamo si Tatay. Dun siya nilinis, pinaliguan, at binihisan sa huling pagkakataon sa may sala sa kabila habang nakahiga sa folding bed na madalas naming dinadala sa Loyola tuwing Undas. Pinamigay na nga namin yung folding bed na yun pagkatapos eh.
Kulay brownish gold yung pinaglagyan kay Tatay (sorry, ayaw kong sabihin yung tawag dun). Naaalala ko pa yung disenyo na Twelve Apostles.
Binurol namin si Tatay sa may chapel ng subdivision namin. Hindi ko lang matandaan kung gaano katagal, pero naaalala ko na may kasal, so inilipat muna namin si Tatay ng sandali dun sa lumang chapel. Nakakahiya naman kasi, may kasal, tapos may burol din. Parang ang pangit tingnan.
Naaalala kong umiyak ako sa class ko nung sinabi ko sa teacher ko na mag-aabsent ako dahil ililibing namin si Tatay. Tinanong ng mga classmates ko kung bakit daw ako umiiyak. Hindi ko ata sila nasagot.
Sa huling gabing kasama namin si Tatay, natulog kami sa chapel. Naaalala ko pa yung tigas nung pews ng chapel, at yung gaspang nung kutson ng upuan ng mga readers sa misa. Malamok at sobrang lamig. Pero lahat yun, tiniis ko para lang makasama si Tatay kahit sa huling mga sandali.
Naaalala ko pang nagbibiruan pa kami nung hinahatid na namin si Tatay patungo sa kanyang huling hantungan. Pero ako, sinisilip-silip ko yung Cadillac na lulan si Tatay.
"Hindi ko na siya makikita..."
Nung nasa Loyola na kami, hindi ko na napigilan ang mga luha ko. Naiyak na talaga ako. Humagulgol pa nga ako. Basta. Sobrang nanlabo ang paningin ko dahil punung-puno ng luha ang aking mga mata.
Nung binababa na si Tatay at matapos naming ihagis ang mga bulaklak namin sa kanya, niyakap ko si Nanay. Nagyakapan kami habang pinapanood si Tatay na unti-unting ibaba sa lupa. Nagyakapan kami ni Nanay habang lumuluha kaming pareho.
"Wala na si Tatay..."
Naaalala ko pa hanggang ngayon ang tono ng boses ni Nanay hanggang sa panahong ito. Boses yun ng isang taong nawalan na ng katuwang sa buhay. Hindi pa ako nakakarinig ng ganung klaseng kalungkutan.
Patuloy pa rin kaming namuhay matapos pumanaw ni Tatay. Yun nga lang, wala nang bumibili ng pandesal sa Jingjing's bakery tuwing alas-5 ng umaga araw-araw, walang mintis. Wala na yung sobrang bilis kumain ng hapunan. Wala na rin yung nanonood tuwing Biyernes ng mga pelikula ni Fernando Poe, Jr. sa channel 2 tuwing alas-7 ng gabi.
Sa katunayan, ang gamit kong kutsara't tinidor ngayon tuwing kakain ay ang kutsara't tinidor ni Tatay dati. Ito yata ang gamit niyang utensils tuwing bumibiyahe siya.
Wala na kasi si Tatay.
Pero, aaminin ko, na nabaon na sa limot dahil na rin matagal na matagal na panahon na rin ang lumipas ang bungisngis ni Tatay na minsang-minsan ko lang makikita.
Tatay, kung nasaan ka man ngayon, sasabihin kong na ngayon na mahal kita. Alam kong marami akong pagkukulang sa iyo bilang isang apo, pero mahal na mahal kita.
Hay.
Totoo nga palang hindi mo malalaman ang halaga ng isang tao sa iyong buhay hanggang wala na siya sa iyong piling.
No comments:
Post a Comment